ရခိုင္စာပီ၏(ဧ)သရႏွင့္(ဤ)သရအေၾကာင္း

ရခိုင္စာပီတြင္
(က) ဧသရကို ဤ သရသို့ ေျပာင္းလဲရီးသားရြတ္ဖတ္ျခင္း။
(ခ)  ဧသရကို ဧသရအတိုင္းရြတ္ဖတ္ျခင္းဟူ၍ ႏွစ္မ်ိဳးဟိသည္ကို ေလ့လာတြိဟိရပါသည္။ ဤစာ
တမ္းတြင္ ယင္းႏွစ္မ်ိဳးအား သုေတသနျပဳလုပ္ထားပါသည္။


(ဧ)သရကို (ဤ)သရသို့ ေျပာင္းလဲျခင္း။

သကၠရာဇ္(၈၁၇)ခုႏွစ္တြင္ ရခိုင္ျပည္ ေျမာက္ဦးျမိဳ့ေတာ္၌ နန္းတက္ေသာ ဘေစာျဖဴမင္းလက္ထက္ စာဆိုေတာ္ ဘဒူမင္းညိဳ၏ ရခိုင္မင္းသမီးဧခ်င္းတြင္
"ကစၦပနဒီ ၊ ဤသည္ညာမြန္
ယဥ္ထန္အတက္ ၊ ပင္လယ္ထြက္မွ
ႏွစ္ဘက္ကမ္းျခီ ၊ ျဖားရီမီ
ရွိဆီျပဳဗၺာ၊ အာကာမီွခိုင္း "ဟူ၍ စပ္ဆိုထားပါသည္။ ႏွစ္ဘက္ကမ္းျခီ ၊ ျဖားရီမီ၌ " ႏွစ္ဘက္ကမ္းေျခ"
ဟု ဗမာပိုင္ရီးရဖို႔ျဖစ္ပါသည္။ ရခိုင္က "ေျခ" ဟု(ဧ)သရသံမထြက္ ၊ (ဧ)သရျဖင့္မရီးပါ။ " ျခီ " ဟု
(ဤ)သရျခင့္ရီးကတ္ ဖတ္ကတ္ပါသည္။ ႏွစ္ဘက္ကမ္းၿခီ ၊ ျဖားရီမီ မွာလည္း (ရီ) ဟု (ဤ)သရျဖင့္ ရီးထားသည္ကို တြိရပါသည္။ ဗမာပိုင္ (ေရ)ဟု (ဧ)သရျဖင့္ ရီးရ ဖတ္ရဖုိ႔ ျဖစ္ပါသည္။ ထို ့အတူ ေျမာက္ဦးၿမိဳ ့ ေက်ာက္ရစ္ေက ဆရာေမာင္စံလွက ေကာဇာသကၠရာဇ္ (၁၁၁၆) ခရစ္သကၠရာဇ္
(၁၇၅၄)ခုႏွစ္တြင္ ရီးစပ္သည့္ ဓည၀တီနိဂံုးရြာမ်ားသာခ်င္းမွာလည္းမ်ားစြာအိမ္ၿခီ ၊ ျပည့္၀ွန္စီေက ၊
ဆန္ရီစပါး စသည္ျဖင့္ ရီးစပ္ထားရာ၌ (ၿခီ ၊ စီ ၊ ရီ ၊) ဟူ၍ (ဤ)သရျဖင့္ ရီးစပ္ထားပါသည္။ ၎
(ဤ)သရကို ဗမာစာပီ၌ (ဧ)သရျဖင့္ ( ေျခ ၊ ေစ ၊ ေရ) ဟု ရီးကတ္ ဖတ္ကတ္ပါသည္။၎သာခ်င္း
တြင္ပါ၀င္ေသာ ေအာက္ပါသာခ်င္းဥပမာမ်ားသည္ ဗမာစာပီ၌ (ဧ)သရျဖင့္ ရီးကတ္ ဖတ္ကတ္
ေသာ္လည္း ရခိုင္စာပီ၌ကား ( ဤ)သရအျဖစ္ျဖင့္သာ ရီးကတ္ ဖတ္ကတ္သည္ကို တြိရပါသည္။
(၁) ကြ်န္းဦးၿမီမွာ ၊ သၿပီခလို ့ ၊ ေရာင္ျမ၀ီ၀ီ
(၂) ပထြန္းက်က္သရီ ၊ လွဆန္းညီေက ၊ အိမ္ၿခီမ်ားစြာ
(၃) လီညွင္းသြန္၍ ၊ ၿမိဳ ့ရြာတည္ခ် ၊ မ်ားဗိုလ္ၿခီႏွင့္ ၊ နီလီၾကေသာ္
(၄) တိုင္းၿမိဳ ့ရြာမွာ ၊ က်မၼာရီးကို ၊ အားပီးကူညီ
(၅)ဘုန္းေတာက္ပါရမီ ၊ မဟာဆြီေက ၊ သာကီမင္းမ်ိဳး
(၆) ဆိပ္ကမ္းၿခီမွာ ၊ ေက်ာက္လွီကားကို စျႏၵားမင္းမြန္ ၊ ျပဳလုပ္ျပန္၍
(၇) ငါးရာအိမ္ၿခီ ၊ ရိပ္၀ီ၀ီႏွင့္ ၊ နီလည္းမထိုး စသည္ျဖင့္ ရီးစပ္ထားသည္ကို တြိရပါသည္။

အထက္ပါ နမူနာျပ သာခ်င္း၌ ( ၿမီ ၊ ၿပီ ၊ ၀ီ ၊ ရီ ၊ ၿခီ ၊ ရီး ၊ ပီး ၊ ဆြီ ၊ လွီ ၊ နီ ၊ ) ဟူ၍ (ဤ)သရျဖင့္ ရီးစပ္ထားသည္ကို တြိရပါသည္။ ဗမာစာပီ ဗမာစကား၌ကား ( ေျမ ၊ ေျပ ၊ ေ၀ ၊ ေရ ၊ ေျခ ၊ ေရး ၊
ေပး ၊ ေဆြ ၊ ေလွ ၊ ေန ) ဟုသာ (ဧ)သရျဖင့္သာ ရီးကတ္ေျပာကတ္ပါသည္။ေျမာက္ဦးေခတ္
လယ္ပိုင္း၌ ရီးထိုးထားေသာ နရာဓိပတိေမာ္ကြန္းေက်ာက္စာတြင္လည္း (သားစဥ္ၿမီးဆက္ ၊စား
စီ ပီး၏ ) ဟူေသာ အရီးအသား၌ ( ၿမီး ၊ စီ ၊ ပီး ) ဟု (ဤ)သရျဖင့္ ရီးထိုးထားသည္။ ထို ့ေၾကာင့္ ကနိရခိုင္စာပီဆန္းသစ္ရီးမွာ ရီးနီကတ္ေသာ ( နိန္ရာ ၊ စာရြီးသည္ ၊ မိန္းခြန္း ) စေသာအရီးအ
သားမ်ားသည္ ရခိုင္ရွိေဟာင္းပီစာ ၊ ေက်ာက္စာမ်ား၏ ရီးထံုးအရ ေကာက္ခ်က္ခ်လွ်င္ မွားယြင္း
ပါသည္။ သဒၵါနည္းအရလည္း မွားယြင္းသည္။ ကနိ ရခိုင္တျပည္လံုး၏ အသံထြက္ ရာခိုင္ႏွုန္းအ
ရၾကည့္လွ်င္လည္း မွားယြင္းပါသည္။ အထူးသျဖင့္ ( ရီေသာက္နိန္ေရ ၊ ညီလာခံက်င္းပဖို ့ နိန္
ရာစြာ ေ၀သာလီကြင္းမွာပါ ) စသည့္ စကားမ်ားကို အလြန္နည္းေသာ အခ်ိဳ ့ရခိုင္တိေျပာကတ္
ပါသည္။ ယင္း (နိန္) အသံုးအႏွုန္းသည္ အခ်ိဳ ့လူ ၊ အခ်ိဳ ့ေဒသမ်ားကသာ ေျပာကတ္သျဖင့္ေဒ
သိယစကားအျဖစ္သာ သတ္မွတ္သင့္ပါသည္။ သတ္ပံုအမွန္ ၊ သဒၵါအမွန္အျဖစ္ လက္မခံသင့္ပါ။ ဗမာစာပီတြင္ (ေနရာ) ၌ပါေသာ (ဧ)သရကို (ဤ)သရျဖင့္ ရီးလွ်င္ (နီရာ) ။ (စာေရးသည္)၌ပါ
ေသာ (ဧ)သရကို (ဤ)သရျဖင့္ရီးလွ်င္ ( စာရီးသည္) ။ (ေမးခြန္း)၌ ပါေသာ (ဧ)သရကို (ဤ)သရျဖင့္ရီးလွ်င္ (မီးခြန္း) ဟူ၍ ျဖစ္ပါသည္။ ဤကဲ့သို ့ ( နီရာ ၊ စာရီးသည္ ၊ မီးခြန္း ) ဟုရီးမွသာ
လွ်င္ ရခိုင္ရွိေဟာင္းပီစာ ၊ ေက်ာက္စာအရ မွန္ကန္သည္ဟု ေကာက္ခ်က္ခ်ရမည္ျဖစ္ပါသည္။ အထူးစဥ္းစားရန္မွာ ၄င္း ဓည၀တီနိဂံုးရြာမ်ားသမိုင္းသာျခင္း၌ပင္ (မိန္း)ဟုမရီး (မီး) ဟူ၍လည္း
ေကာင္း ၊ (နိန္)ဟုမရီး (နီ) ဟူ၍လည္းေကာင္း ရီးထားျပီး ကာရန္အရလည္း ခ်ိတ္ဆက္ထားသည္
ကို ေအာက္ပါအတိုင္းတြိရပါသည္။
(၁) လွစံသီးကို ၊ (မီး)လတ္ရာကား ၊ မဟာမုနိ
(၂)လီညွင္းသြန္၍ ၊ ၿမိဳ ့ရြာတည္ခ် ၊ မ်ားဗိုလ္ျခီႏွင့္ ၊ (နီ)လီၾကေသာ္ စသည္ျဖင့္တြိရပါသည္။

ကနိ အခ်ိဳ ့ ရခိုင္စာရီးနီေရသူတိပိုင္ (မိန္းလတ္ရာကား) ဟူ၍လည္းေကာင္း ၊ (နိန္လီၾကေသာ္)ဟူ၍လည္းေကာင္း မရီးပါ။ ယင္းကဲ့သို ့ ရီးပါက ကာရန္ပါလြတ္လားပါမည္။ (စာရြီးသည္)၌ ပါ
ေသာ (ရြီး)၏ အဓိပၸါယ္သည္ ရြီးခ်ယ္ျခင္းအနက္ကိုသာရပါသည္။ ထို႔ၾကာင့္ စာရြီးသည္ဆိုသည္
မွာ ေအစာမေကာင္း ၊ ေအစာေကာင္းသည္ စသည္ျဖင့္ ရြီးခ်ယ္ျခင္းကိုသာ အဓိပၸါယ္ရပါသည္။
(ရြီး)၌ပါေသာ (ဤ)သရကို (ဧ)သရအျဖစ္ေျပာင္းေသာ္ (ေရြး) ဟုသာ ဗမာပိုင္ ရီးရဖတ္ရဖို ့ျဖစ္
သည္။ ဗမာစာပီ၌လည္း (ေရြး)ဟူသည္ ရြီးခ်ယ္ျခင္းအျဖစ္သာ အဓိပၸါယ္ရပါသည္။ ထို ့ေၾကာင့္
(စာရြီး)၌ပါ၀င္ေသာ (ရြီး)ဟူသည္ ရြီးခ်ယ္ျခင္းအနက္ အဓိပၸါယ္ကိုသာရျပီး ေက်ာက္ထက္၊ပီထက္၊ ႀကီးျပားထက္၌ အကၡရာထင္စီရန္ ျပဳလုပ္ျခင္းဟူ၍ အဓိပၸါယ္မဖြင့္ဆိုႏိုင္ပါ ။ ဓည၀တီနိဂံုးရြာမ်ား
သမိုင္းသာျခင္း၌ (ရြီး)ကို ရြီးခ်ယ္ျခင္းအျဖစ္သာ အဓိပၸါယ္တိုက္ရိုက္ဖြင့္ဆိုထားပါသည္။ (လြန္နည္း
ပါး၍ ၊ ဘုရားကိုသာ ၊ ရြီးခ်ယ္ကာျဖင့္ ) ဟူ၍ ျဖစ္ပါသည္ ။ (ဧ)သရႏွင့္ (ဤ)သရသည္ သဒၵါနည္း
အရ (ဧ)သရမွ (ဤ)သရသို ့ ေျပာင္းလဲႏိုင္သကဲ့သို ့ (ဤ)သရမွလည္း (ဧ)သရသို ့ေျပာင္းလဲႏိုင္
ပါသည္။ (စာေရး)၌ (ဧ)သရသာပါျပီး (ကၠ)သရမပါပါ။ ထ ို ့ေၾကာင့္ (ဧ)သရသည္ (ဤ)သရသို႔ ့ေျပာင္းလဲသည့္အခါ (ရီး)ဟုေျပာင္းလဲရမည့္အစား (ရြီး)ဟု (ကၠု)သရအပိုပါလာျခင္းသည္ သဒၵါစည္းကမ္းအရလည္း မွားယြင္းပါသည္။ သဒၵါစာပီ၌ (ကၠု)သရဟူသည္ လံုးၾကီးတင္ႏွင့္၀ဆြဲကို ေခၚပါသည္။ အထက္ပါ အေထာက္အထားမ်ားအရ ရခိုင္စာပီ ဆန္းသစ္ရီးလမ္းေၾကာင္းထက္မွာ
(စာရြီးသည္) ဟူေသာ သတ္ပံုမွား အစား (စာရီးသည္) ဟူေသာ သတ္ပံုအမွန္ကို သံုးသင့္ပါသည္။

(ဧ)သရကို (ဧ)သရအတိုင္းရီးသားျခင္း

ရခိုင္ဗမာစာပီႏွုိင္းယွဥ္ခ်က္အရ ဗမာစာပီ၌ ပါရွိေသာ (ဧ)သရကို ရခိုင္စာပီ၌ (ဤ)သရျဖင့္ ရီး
ကတ္ဖတ္ကတ္ျခင္းဟိေကလည္း (ဧ)သရတိုင္းကို (ဤ)သရအျဖစ္ ေျပာင္းလဲသည္မဟုတ္ပါ ။
(ဧ)သရကို (ဧ)သရအတိုင္း ရီးကတ္ ဖတ္ကတ္ျခင္းလည္းဟိပါသည္။ ရခိုင္ဘာသာစကားမွာ ယဥ္ေက်းသည့္ အသံုးအႏွုန္းအျဖစ္ (ဟုတ္ပါေရ) ဟုသံုးပါသည္။ ၎ (ေရ)၌ ပါေသာ (ဧ)သရကို
(ဧ)သရအတိုင္း ရီးကတ္ ဖတ္ကတ္ပါသည္။ (ဤ)သရအျဖစ္ ေျပာင္းလဲေက (ဟုတ္ပါရီ) ဟုျဖစ္
လားမည္။ ရခိုင္ဘာသာစကား၌ (ဟုတ္ပါရီ)ဟူ၍ မရွိပါ ။ ဓည၀တီနိဂံုးရြာမ်ားသမိုင္းသာျခင္းတြင္
(၁)ေလးမ်က္ႏွာတြင္ ၊ ခိုင္စြာျပဳေက
ေလးခုထားလို ့၊ ေလးပါးျမိဳ့ႏြယ္ ၊ ရပ္ေလးသြယ္ႏွင့္
(၂) ပဥၥေလာဟာ ၊ ရတနာျဖင့္
သြန္းကာလုပ္ေက ၊ ေျခာက္ေရာင္ထင္၍
ျမင္မညီးေအာင္ ၊ သြန္းၿဖိဳးေရေလး ဟူ၍ စပ္ဆိုထားပါသည္။ ၎သာျခင္း၌ (ေလး ၊ ေက ၊ ေရ ၊ )
တို ့၌ ပါေသာ (ဧ)သရကို (ဤ)သရအျဖစ္ မေျပာင္းလဲရပါ ။ဂႏၳ၀င္ေျမာက္ရခိုင္သွ်င္ဒိုင္ေတးခ်င္း
တြင္လည္း (ဧ)သရကို (ဧ)သရအတိုင္း ရီးကတ္ဖတ္ကတ္သည္ကို ေအာက္ပါအတိုင္းတြိရပါသည္။
တြားတတ္(ေသွ်) ထိုင္တတ္(ေသွ်) ျပိဳင္းေပါက္ပါလတ္(ေက) ျခီ(ေသွ်)လက္(ေသွ်)လွဳပ္ဗ်ာလ္တီး ဘူဘူတီး(ေက) ခ်ိန္တိုင္းက(ေရ) အသူက(ေက) လွပါ(ေရ) ဘု(ေသွ်)က(ေက) ခ်ိန္တိုင္းလွပါ(ေရ)
အထက္ပါ ရခိုင္ဂႏၳ၀င္ေတးခ်င္းတြင္လည္း (ဧ)သရကို (ဧ)သရအတိုင္း ရီးထားျပီး ဆိုေရအခါလည္း
(ဧ)သရသံသာထြက္သည္ကို တြိရပါသည္။အထူးသျဖင့္ ေနာက္ဆံုးပုဒ္၌ ပါ၀င္ေသာ(ဧ)သရကို(ဧ)သရအတိုင္း ရီးကတ္ဖတ္ကတ္သည္ကို တြိဟိရပါသည္ ။ ။
ခိုင္လင္း(ေမဃ၀တီ)
၁၁ ၊ ၁၀ ၊ ၁၀ ၊ ည ၁၂ း ၀၀

မွတ္ခ်က္။ ။ အကၽြန့္ကို ရခိုင္စာပီႏွင့္ပတ္သက္ေသာ စာတမ္းမ်ား ၊ ေဆာင္းပါးမ်ားရီးသားရန္ တိုက္တြန္းေသာ ဆရာႀကီးေဒါက္တာ ေအးေက်ာ္အား ေက်းဇူးအထူးတင္ဟိပါသည္။ အထူးသျဖင့္ ရခိုင္စာပီျမွင့္တင္ရီး ရခိုင္စာပီရီးသားရီးဟု ေျပာနီေကေလ့ေသာ့ရခိုင္စာပီအတြက္ သဲတပြင့္ထမ္း
ရြက္ေသာ အကၽြန္၏ ဤစာတမ္းကို လံုး၀မေဖာ္ျပေသာ (အမည္မေဖာ္လိုေသာ) ဘေလာ့(ဂ္)တခု
အား ပို၍ ေက်းဇူးတင္ဟိပါသည္ ။ ေနာက္ထပ္ ဘေလာ့(ဂ္)တခုကို လုပ္နီေရ ညီေသ်တေယာက္ ခရီးထြက္နီသျဖင့္ မတင္ျဖစ္သီးပါ ။ ထို ့ေၾကာင့္ ရခိုင္စာပီနန္းေတာ္ႀကီးအတြက္ အကၽြန္၏ အား
ထုတ္ႀကိဳးစားမွဳသည္ (သဲတပြင့္)အျဖစ္ ပါ၀င္လီဖို့လို့ယံုၾကည္မိပါသည္။ အျခားဘေလာ့ဂါမ်ား
အနီျဖင့္ အကၽြန္၏ ဤ စာတမ္းကို လြတ္လပ္စြာ ေဖာ္ျပခြင့္ျပဳပါသည္ ။